Hram svetog Save Verifikovano

Hram Svetog Save u Beogradu najveći je srpski pravoslavni hram i predstavlja najveću pravoslavnu crkvu na Balkanu (drugi po veličini na svetu, posle Hrama Hrista Spasitelja u Moskvi). Nalazi se u opštini Vračar, na istočnom dijelu Svetosavskog platoa. Planirano je da bude sjedište episkopije i glavni saborni hram Srpske pravoslavne crkve. Posvećen je Svetom Savi, osnivaču Srpske pravoslavne crkve i jednoj od najznačajnijih ličnosti u srpskoj istoriji.

Sagrađen je na pretpostavljenom mjestu groba Svetog Save, gdje su spaljene njegove mošti. Veliki vezir Kodža Sinan-paša naredio je da se kovčeg sa Savinim moštima prenese iz manastira Mileševa u Beograd, gdje ga je 1595. godine stavio na lomaču i spalio. Međutim, tačno mjesto spaljivanja nije utvrđeno sa sigurnošću, a smatra se da je ono bilo na brdu „Čupina umka”, na Tašmajdanu, na mjestu između današnje Crkve Svetog Marka i sportskog kompleksa, a koje se tada zvalo Vračar.

Nakon određenog vremena, Odbor za izgradnju hrama, na čelu sa patrijarhom Varnavom, 1930. godine, odabrao je arhitekte Bogdana Nestorovića i Aleksandra Deroka kojima će biti povjerena izrada projekta. Odluka je donijeta nakon drugog održanog konkursa, u razdoblju od 1926. do 1927. godine.  Na ovom novom konkursu, na kojem se nisu dodijeljivale prva i treća nagrada, Nestorović je dobio nagradu za drugo mjesto, a zatim je kasnije odlučeno da mu se u izradi projekta pridruži i Deroko. Odluka je smatrana iznenađujućom i podstakla je veliku javnu debatu u tadašnjoj Jugoslaviji, koja se ticala veličine i izgleda hrama, kao i njegove simbolične i nacionalne uloge. Kao posljedica toga, odlučeno je da se značajno poveća osnovna površina zamišljenog projekta. Novi planirani izgled hrama odstupao je od smjernica konkursa koje su izdate 1926. godine. Prema novim planovima, hram je trebalo da po dimenzijama i arhitekturi replicira Aja Sofiju.

Kamen temeljac je položen 1935. godine. Nakon što je Kraljevina Jugoslavija pala pod nacističku okupaciju 1941. godine tokom Drugog svjetskog rata, građevina je bila visoka desetak metara. Nedovršeno zdanje su njemački vojnici i jugoslovenski partizani koristili kao skladište i parkiralište. Nakon završetka rata, Srpska pravoslavna crkva bila je neuspješna u pokušaju da obezbijedi dozvolu za završetak izgradnje hrama, nakon što su vlast u Jugoslaviji preuzeli komunisti predvođeni Josipom Brozom Titom. Dozvola je data tek 1984. godine, a za novog arhitektu imenovan je Branko Pešić koji je dobio zadatak da nastavi započeti projekat. Pešić je prepravio prvobitni projekat da bi se bolje iskoristili novi materijali i građevinske tehnike.

Svetosavski hram u Beogradu je najveća pravoslavna crkva u Srbiji, najveća pravoslavna crkva na Balkanu koja je u upotrebi, jedna od najvećih pravoslavnih crkava na svetu, kao i jedna od najvećih hrišćanskih crkava uopšte.  To je drugi po veličini pravoslavni hram na svetu, posle Hrama Hrista Spasitelja u Moskvi. Najprepoznatljivija je građevina i znamjenitost u Beogradu zbog svoje dominantne kupole koja podsjeća na onu od Aja Sofije (na osnovu koje je i nastala). Hram ima rigorozni simetrični raspored sa velikom osjetljivošću na svjetlost zbog velike kupole i četiri apside. NJegova unutrašnja obloga sa 12.000 m² zlatnog mozaika je skoro završena. Inicijativa za dekoraciju mozaika unutar kupole obezbijeđena je donacijom Rusije, dok je veći ostatak mozaičke obloge sukcesivno finansirala Republika Srbija.

Nakon pretvaranja Aja Sofije u džamiju u julu 2020. godine, patrijarh srpski Irinej i predsjednik Srbije — Aleksandar Vučić, u avgustu 2020. izrazili su želju da hram Svetog Save simbolično zamijeni Aja Sofiju, po uzoru na nju i postane „Nova Aja Sofija“.

U maju 2021. godine cio Vračarski plato koji okružuje crkvu proglašen je prostornom kulturno-istorijskom cjelinom i stavljen pod zaštitu države kao Svetosavski plato. Vlada je saopštila da lokacija predstavlja simboličku, memorijalnu, kulturno-istorijsku, arhitektonsko-urbanističku i umjetničku vrijednost, kao i da predstavlja sjećanje na dvije prekretnice srpske istorije: Spaljivanje moštiju svetog Save i Prvi srpski ustanak.