Tvrđava Kastel Verifikovano

Tvrđava Kastel se nalazi u Banjoj Luci i predstavlјa najstariji istorijski spomenik u ovom gradu. Sagrađena je na lijevoj obali Vrbasa, između današnjeg Gradskog mosta i ušća rijeke Crkvene.

U prošlosti Kastel je bio jako vojničko utvrđenje i štitio je kotlinu Vrbasa od neprijatelјskih naleta, prije svega sa sjevera. Tvrđava je sa svih strana opasana debelim kamenim zidovima, na kojima su podignute puškarnice i osmatračnice.

U njenoj unutrašnjosti, pored lјetne pozornice, igrališta za djecu i nacionalnog restorana danas se nalaze prostorije Zavoda za zaštitu kulturno istorijskog i prirodnog naslјeđa Republike Srpske koji radi od 1976. godine.

Na mjestu tvrđave Kastel su pronađeni brojni ostaci i predmeti iz vremena Rimskog carstva. Najvjerovatnije su prvo utvrđenje (Kastra) sagradili Rimlјani u 2. vijeku. Kastra se nalazila u graničnom pojasu između dvije nemirne ilirske provincije Dalmacije i Panonije. Pripadala je tadašnjoj Dalmaciji, kao njen najsjeverniji dio. Ovo utvrđenje se moglo nalaziti u jugoistočnom dijelu današnje tvrđave Kastel, gdje su se svakako nalazile i upravne zgrade, dok su civilni sadržaji vjerovatno bili raspoređeni sjeverozapadno od vojnog logora.

Po doselјavanju Slovena, tvrđava je razorena i na njenom mjestu je nastalo slovensko naselјe gradinskog tipa. U srednjem vijeku nema pouzdanih podataka o ovoj lokaciji, a ulogu Kastre tada preuzima utvrđeni grad koji se nalazio u južnom dijelu današnje Banje Luke.

Nakon turskog osvajanja u 16. vijeku, Banja Luka je postala sjedište bosanskog sandžaka, a tvrđava na ušću Crkvene važan vojni i administrativni centar. Kastel se razvijao i tokom 17. vijeka, a svoje konačne gabarite je dobio 1714. godine za vrijeme Numan-paše Ćuprilića. Tada je proširen po ugledu na ravničarske tvrđave u Slavoniji. Tvrđava je dobila formu izduženog trapeza omeđenog bedemima, bastionima sa kulama i podzemnim prolazima, dok je vodenim šancem okružena sa zapadne strane.

Godine 1737. desila se najpoznatija bitka kod tvrđave Kastel. Snažne austrijske jedinice pod komandom generala Hildenburghauzena su prodrle u dolinu Vrbasa i u julu mjesecu počele opsjedati Kastel. Međutim, dok je austrijska vojska udarala na tvrđavu, iznenada joj je udario s leđa bosanski valija Ali-paša Hekimoglu i do nogu potukao austrijsku vojsku, koja je imala ogromne gubitke.

U 19. vijeku Kastel je, kao i druge tvrđave, izgubio vojni značaj koji je ranije imao.